محافظت عبادت از تصرف شیطان
یکی از مهمات آداب قلبیه نماز و سایر عبادات که از امهات آداب قلبیه است و قیام به آن از عظائم امور و مشکلات دقایق است، محافظت آن است از تصرفات شیطانی؛ و شاید آیه شریفه که فرماید در وصف مؤمنین: الذین هم علی صلواتهم یحافظون(۸) اشاره به جمیع مراتب حفظ باشد که یکی از آن مراتب، بلکه اهم مراتب آن، حفظ از تصرف شیطان است.
و خلوص از تصرف شیطان، که مقدمه اخلاص است، به حقیقت حاصل نشود مگر آن که سالک در سلوکش خدا خواه شود و خود خواهی و خودپرستی را، که منشأ تمام مفاسد و ام الامراض باطن است، زیر پانهد.
نشاط و بهجت
و دیگر از آداب قلبیه نماز و سایر عبادات که موجب نتایج نیکویی است، بلکه باعث فتح بعضی از ابواب و کشف بعضی از اسرار عبادات است، آن است که سالک، جدیت کند که عبادت را از روی نشاط و بهجت قلب و فرح و انبساط خاطر بجاآورد و از کسالت و ادبار نفس در وقت عبادت، احتراز شدید کند.
پس وقتی را که برای عبادت انتخاب می کند وقتی باشد که نفس را به عبادت اقبال است و دارای نشاط و تازگی است و خستگی و فتور ندارد؛ زیرا که اگر نفس را در اوقات کسالت و خستگی وادار به عبادت کند ممکن است آثار بدی به آن مترتب شود که از جمله آنها آن است که انسان از عبادت مضجر شود و تکلف و تعسف آن زیاد گردد و کم کم باعث تنفر طباع نفوس شود.
و این علاوه بر آن که ممکن است انسان را به کلی از ذکر حق منصرف کند و روح را از مقام عبودیت که منشأ همه سعادات است برنجاند، از چنین عبادتی نورانیت قلبیه حاصل نگردد و باطن نفس از آن منفعل نگردد و صورت عبودیت، صورت باطن قلب نشود.
[باید] عبادات از روی نشاط و بهجت بجا آورد شود و از تکلف و تعسف و کسالت بکلی احتراز شود تا حال محبت و عشق به ذکر حق و مقام عبوذیت رخ دهد و انس و تمکن حاصل آید. و انس به حق و ذکر او از اعظم مهماتی است که اهل معرفت را به آن عنایت شدید است و اصحاب سیر و سلوک برای آن تنافس(۹) کنند. و چنانچه اطبا را عقیده آن است که اگر غذا را از روی سرور و بهجت میل کنند زودتر هضم شود، همینطور طب روحانی اقتضا می کند که اگر انسان غذاهای روحانی را از روی بهجت و اشتیاق تناول کند و از کسالت و تکلف احتراز کند، آثار آن در قلب زودتر واقع شود و باطن قلب با آن زودتر تصفیه شود.
عن ابی عبد الله (علیه السلام) قال: لا تکرهو الی انفسکم العباده(۱۰).
و عن ابی عبد الله (علیه السلام) قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
یا علی، ان هذا الدین متین؛ فاوغل فیه برفق و لا تبغض الی نفسک عباده ربک(۱۱).
و در حدیث است از حضرت عسکری (علیه السلام):
اذا نشطت القلوب فاودعوها، واذا نفرت فودعوها(۱۲).
گزیده ای از کتاب آداب الصلوة امام خمینی
۸) آنان که بر نمازهایشان محافظت دارند. سوره معارج (۷۰): آیه ۳۴؛ سوره مومنون (۲۳)، آیه ۹٫
۹) نفس نفس کردن، سبقت گرفتن.
۱۰) خود را به اکراه به عبادت وادار مسازید. اصول کافی، ج ۳، ص ۱۲۹، کتاب الایمان و الکفر، باب استواء العمل و المداومه علیه، حدیث ۳٫
۱۱) ای علی! این دین متین و استوار است؛ با رفق و مدارا در آن گام نه و پرستش پروردگارت را مبغوض خود مکن. اصول کافی، ج ۳، ص ۱۳۸، کتاب الایمان و الکفر، باب الاقتصاد فی العباده، حدیث ۶٫
۱۲) هنگامی که قلوب نشاط و بهجت دارند به آنها امانت بسپارید؛ و وقتی که گریزان اند آنها را واگذارید. بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۳۷۷، کتاب الروضه، باب ۲۹، حدیث ۳٫
ثبت دیدگاه